Razvojna dispraksija predstavlja neurološki poremećaj koordinacije koji se prvenstveno uočava u nezrelosti organizovanja pokreta. Kod ovog poremećaja, mozak ne može ispravno da obradi informacije koje prima iz okoline, zbog čega veze između neuroloških puteva nisu dovoljno dobro uspostavljene. Drugi naziv koji se ponegde koristi za ovaj poremećaj je „sindrom nespretnog deteta“
Dok neurološki putevi kod zdrave dece jačaju kroz razvoj i učenje, kod dispraksije mozak ne dopušta potpuni prenos neurona. Zato je deci sa dispraksijom potrebno mnogo više vremena kako bi naučila neku novu aktivnost koju deca tipične populacije savladaju spontano i kroz igru.
Pojava dispraksije nije povezana sa inteligencijom, ali sama dispraksija može dovesti do poteškoća u učenju. Karakteristično je da se češće javlja kod dečaka nego kod devojčica.
Postoje tri glavne vrste dispraksije, a to su:
– motorička,
– oralna,
– verbalna
Motorička dispraksija
Motorička dispraksija zapravo predstavlja nezrelost u izvođenju motoričkih radnji kao što su: stajanje, sedenje, hodanje, penjanje, silaženje itd. Ova vrsta dispraksije se može vrlo lako uočiti kod deteta tokom igre s vršnjacima, jer dete ima poteškoća u fizičkim aktivnostima kao što su: trčanje, vožnja biciklom, bacanje i hvatanje lopte, skakanje itd.
Takođe, ova vrsta dispraksije kod dece često može izazvati padanje bez nekog vidljivog razloga (npr. dete hoda po ravnoj površini i padne), udaranje u predmete (npr. u nameštaj, sprave na igralištu i sl.) ili rušenje predmeta oko sebe (sapliće se o njih, kači ih udovima).
Motorička dispraksija, samim svojim postojanjem, može otežati detetovu socijalizaciju, jer okolina, a posebno vršnjaci, nisu spremni da razumeju ovakav vid poremećaja, pa često ovu decu proglašavaju nespretnima, nesposobnima ili nepažljivima.
Dispraksija se može manifestovati kao teškoća u razvoju:
– koordinacije krupne motorike – poteškoće u koordinaciji pokreta celog tela ili krupnih pokreta (uočljiva nespretnost u sportskim aktivnostima)
– koordinacije fine motorike – poteškoće u koordinaciji pokreta prstiju i šake potrebnih za pisanje, crtanje, hranjenje i odevanje.
Oralna dispraksija
Oralna dispraksija predstavlja smanjenu aktivnost celokupne mišićne muskulature lica. Deca sa ovim poremećajem imaju velikih poteškoća s gutanjem, žvakanjem, sisanjem pa čak i sa smejanjem. Sve ove poteškoće mogu doprineti pojavi probavnih smetnji, poremećaja u ishrani, odbijanja hrane i povećane opasnosti od gušenja. Takođe, razvoj jezičkih sposobnosti kod ove dece najčešće kasni.
Verbalna dispraksija
Verbalna dispraksija ili dispraksija govora je poremećaj koji se ogleda u nejasnom govoru deteta. Može se javiti izolovano ili u kombinaciji s drugim teškoćama. Učestalija je kod dečaka nego kod devojčica (4:1). Ona je uzrokovana poteškoćama s pokretanjem jezika, usana i nepca.
S obzirom da postoji veliki broj poremećaja govora, ponekad ih je teško razlikovati, ali najvažniji simptom verbalne dispraksije koji potvrđuje ovaj poremećaj je da dete jednu reč izgovara skoro svaki put na drugačiji način, brka redosled glasova u reči ili reči u rečenici i ima lošu koordinaciju oralne muskulature što može dovesti do balavljenja ili neurednosti pri jelu. Govor ove dece je uglavnom nejasan i nerazumljiv, a gotovo im je nemoguće da izgovore teške i složene reči.
Dispraksija govora često ostaje neprimećena, kako u predškolskom, tako i u školskom uzrastu, a deca s verbalnom dispraksijom su neretko okarakterisana kao “lenja”.
Ostali simptomi dispraksije:
– teškoće u pamćenju
– nemogućnost koncentracije u bučnoj sredini
– otežano usmeravanje pažnje
– neurednost u jelu
– teškoće pri oblačenju
– loša organizacija radnog prostora
– teškoće pisanja i prenošenja ideja na papir
– teško čitljiv i neuredan rukopis,
– teškoće pri upotrebi školskih predmeta (npr. makaze, četkice)
– učestale nezgode ili povrede usred nespretnosti
Razlozi neprepoznavanja dispraksije su to što se ovaj razvojni poremećaj često javlja paralelno s drugim teškoćama kao što su teškoće u razvoju govora i jezika, problemi čitanja (disleksija), teškoće pri pisanju (disgrafija) i matematičke teškoće (diskalkulija). Oko polovina dece sa dispraksijom pokazuje i znakove teškoća u zadržavanju pažnje, a oko 20% ima ADHD (poremećaj pažnje s hiperaktivnim poremećajem).
Autor: Katarina Lancrat Tomanović, master defektolog i specijalni pedagog, autor bloga Defektolog i ja